کیوان قادری1 
، خلیل غلامی2 ، یحیی معروفی3
، خلیل غلامی2 ، یحیی معروفی3
1- دانشجوی دکتری رشته برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.
2- دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. ،kh.gholami@uok.ac.ir
3- دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.
2- دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. ،
3- دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.
چکیده: (8 مشاهده)
هدف: این مطالعه با هدف ارائه تحلیلی چندوجهی از سازوکارهای قدرت در نظام آموزش عالی ایران، یک چارچوب نظری چهارسطحی (گفتمانی، ساختاری، شبکه‌ای، و عاملیتی) را معرفی می‌کند. با این حال، این مقاله به عنوان یک گام پژوهشی بنیادین، با تمرکز بر سطح گفتمانی، به این پرسش محوری پاسخ می‌دهد که رژیم حقیقت حاکم بر این نظام، از طریق چه سازوکارهای گفتمانی کلیدی برساخته می‌شود و پیامدهای آن چیست؟
روش این پژوهش کیفی با استفاده از روش تحلیل گفتمان فوکویی، آرشیو گسترده‌ای از اسناد کلیدی سیاست‌گذاری کلان (شامل اسناد راهبردی ملی، آیین‌نامه‌های وزارتی، و برنامه‌های راهبردی دانشگاه‌های برتر) را در سه لایه باستان‌شناسی، تبارشناسی و تحلیل اثرات اجتماعی-فرهنگی، مورد واکاوی قرار داده است.
یافته‌ها: تحلیل‌ها وجود یک منطق حکمرانی پیچیده تحت عنوان حکومت‌مندی نئولیبرال-ایدئولوژیک را آشکار ساخت. یافته‌های این پژوهش در سه بُعد اصلی قابل ارائه است: ۱) سازوکارهای برسازنده: این رژیم از طریق سه سازوکار گفتمانی اصلی برساخته می‌شود: الف) گفتمان سنجش کمّی و متریک‌محور با منطق نئولیبرالی؛ ب) گفتمان جهت‌دهی ابزاری و ایدئولوژیک علم با منطق کنترل دولتی؛ و ج) گفتمان کنترل و انضباط که مرزهای حقیقت را معین می‌کند. ۲) معماری قدرت: این سازوکارها در یک معماری منسجم و چهارلایه (ایدئولوژیک، ساختاری، عملکردی، و انضباطی) عمل می‌کنند که به کل نظام انسجام و پایداری می‌بخشد. ۳) پیامدها: حاکمیت این رژیم، سه پیامد کلیدی به همراه دارد: الف) برساختن سوژه دانشگاهی مطلوب به عنوان یک هویت دوگانه (کارآفرین و در عین حال متعهد) ؛ ب) بازتعریف دانش معتبر و غلبه امر کاربردی بر امر انتقادی؛ و ج) دگرگونی مأموریت دانشگاه به سوی یک نهاد اقتصادی.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نتیجه می‌گیرد که هرگونه اصلاح معنادار در آموزش عالی ایران، مستلزم بازاندیشی انتقادی در مدل حکومت‌مندی حاکم و سازوکارهای برسازنده آن است. بر این اساس، پیشنهادهایی چون بازنگری در نظام‌های ارزیابی کمّی، حمایت هدفمند از علوم انسانی انتقادی، و بازتعریف مأموریت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه، برای حرکت به سوی نظامی پویاتر و عادلانه‌تر، ضروری به نظر می‌رسد.
روش این پژوهش کیفی با استفاده از روش تحلیل گفتمان فوکویی، آرشیو گسترده‌ای از اسناد کلیدی سیاست‌گذاری کلان (شامل اسناد راهبردی ملی، آیین‌نامه‌های وزارتی، و برنامه‌های راهبردی دانشگاه‌های برتر) را در سه لایه باستان‌شناسی، تبارشناسی و تحلیل اثرات اجتماعی-فرهنگی، مورد واکاوی قرار داده است.
یافته‌ها: تحلیل‌ها وجود یک منطق حکمرانی پیچیده تحت عنوان حکومت‌مندی نئولیبرال-ایدئولوژیک را آشکار ساخت. یافته‌های این پژوهش در سه بُعد اصلی قابل ارائه است: ۱) سازوکارهای برسازنده: این رژیم از طریق سه سازوکار گفتمانی اصلی برساخته می‌شود: الف) گفتمان سنجش کمّی و متریک‌محور با منطق نئولیبرالی؛ ب) گفتمان جهت‌دهی ابزاری و ایدئولوژیک علم با منطق کنترل دولتی؛ و ج) گفتمان کنترل و انضباط که مرزهای حقیقت را معین می‌کند. ۲) معماری قدرت: این سازوکارها در یک معماری منسجم و چهارلایه (ایدئولوژیک، ساختاری، عملکردی، و انضباطی) عمل می‌کنند که به کل نظام انسجام و پایداری می‌بخشد. ۳) پیامدها: حاکمیت این رژیم، سه پیامد کلیدی به همراه دارد: الف) برساختن سوژه دانشگاهی مطلوب به عنوان یک هویت دوگانه (کارآفرین و در عین حال متعهد) ؛ ب) بازتعریف دانش معتبر و غلبه امر کاربردی بر امر انتقادی؛ و ج) دگرگونی مأموریت دانشگاه به سوی یک نهاد اقتصادی.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نتیجه می‌گیرد که هرگونه اصلاح معنادار در آموزش عالی ایران، مستلزم بازاندیشی انتقادی در مدل حکومت‌مندی حاکم و سازوکارهای برسازنده آن است. بر این اساس، پیشنهادهایی چون بازنگری در نظام‌های ارزیابی کمّی، حمایت هدفمند از علوم انسانی انتقادی، و بازتعریف مأموریت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه، برای حرکت به سوی نظامی پویاتر و عادلانه‌تر، ضروری به نظر می‌رسد.
واژه‌های کلیدی: قدرت گفتمانی، آموزش عالی ایران، تحلیل گفتمان فوکویی، حکومت‌مندی نئولیبرال - ایدئولوژیک، رژیم حقیقت
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1404/4/23 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/8/24
دریافت: 1404/4/23 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/8/24
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |