هدف: در جهان امروز، رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بیش از یک عدد ساده، آیینه‌ای از جایگاه علمی، فرهنگی و اجتماعی هر کشور است. دانشگاه ایرانی، با تاریخ طولانی و رسالت‌های اجتماعی پیچیده، در مواجهه با معیارهای جهانی با چالش‌های ساختاری و فرهنگی روبه‌روست. این مقاله با نگاهی تحلیلی و نظام‌مند، این چالش‌ها و راهکارهای ارتقای جایگاه دانشگاه‌های ایران را بررسی می‌کند. هدف، ارائه تصویری روشن و راهبردی برای بازسازی نهادی و فرهنگی دانشگاه و ارتقای اثرگذاری علمی و اجتماعی آن است. ازاین‌رو، هدف از این پژوهش، مرور نظام‌مند مطالعات انجام‌شده پیرامون رتبه‌بندی‌های دانشگاهی در آموزش عالی ایران و ارائه تصویری جامع از چشم‌انداز پژوهشی در این حوزه است تا با تحلیل و سنتز پژوهش‌های انجام‌شده داخلی، چالش‌های دانشگاه‌های ایرانی در نظام‌های رتبه‌بندی آکادمیک بین‌المللی و نیز راهکارهای بهبود و ارتقاء جایگاه و رتبه دانشگاه‌ها شناسایی و دسته‌بندی گردد.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دانشگاه‌های ایران با مجموعه‌ای از محدودیت‌های ساختاری، فرهنگی و نهادی مواجه‌اند که جایگاه آن‌ها را در نظام‌های رتبه‌بندی تضعیف می‌کند. مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از: ناسازگاری نظام‌های رتبه‌بندی با شرایط بومی، ضعف در انتشار دیجیتال، تمرکز بر شاخص‌های کمّی، ساختارهای بوروکراتیک ناکارآمد، مستندسازی ضعیف و ابهام در تعریف وظایف اجتماعی دانشگاه. در پاسخ به این چالش‌ها، مقاله راهکارهایی را بر اساس تحلیل‌های جامعه‌شناسانه و نظریه‌های مدیریت آموزش عالی ارائه می‌دهد؛ از جمله بازاندیشی در آموزش و پژوهش، اصلاح ساختار و استقلال نهادی، ایجاد حافظه سازمانی از طریق مستندسازی شفاف، حضور فعال در فضای دیجیتال و بازتعریف رسالت اجتماعی دانشگاه. همچنین ۱۰ پیشنهاد کاربردی برای عملیاتی سازی این راهکارها ارائه شده است که شامل تقویت آزادی آکادمیک، تمرکز بر کیفیت پژوهش، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و تربیت سرمایه انسانی مسئول و خلاق است.
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ارتقای جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در نظام‌های رتبه‌بندی نه یک هدف صرفاً عددی، بلکه پیامدی طبیعی از بازسازی نهادی، فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌هاست. دانشگاهی که خود را در تعامل سازنده با جامعه و جهان بازسازی کند، هم در عرصه جهانی اعتبار علمی خواهد یافت و هم در حافظه تاریخی و فرهنگی کشور ماندگار خواهد شد.