1- استادیار گروه آموزش علوم اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
2- استادیار گروه مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور ، تهران، ایران ،mahdizadeh@nrisp.ac.ir
2- استادیار گروه مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور ، تهران، ایران ،
چکیده: (21 مشاهده)
هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی پیامدها و آثار مثبت و منفی ناشی از مهاجرت افراد تحصیلکرده انجام شده است.
روش پژوهش: روش تحقیق حاضر، مرور نظاممند مطالعات پیشین با استفاده از دو راهبرد مرور نظاممند توصیفی و فرا تحلیل کیفی است که طی آن 65 مقاله که بین سالهای 1380 تا 1403 در نشریات معتبر داخلی منتشر شده بودند، موردبررسی قرار گرفتند. بررسی پیشینه تجربی پژوهش نشان داد که علیرغم وجود برخی تحقیقات داخلی در زمینه مرور نظاممند و فرا تحلیل مهاجرت نخبگان، تحقیق حاضر به لحاظ رویکرد متفاوت (پرداختن به پیامدهای مهاجرت افراد تحصیلکرده)، گستره زمانی وسیع (فرا تحلیل تحقیقات بین سالهای 1380 تا 1403) و تعداد مقالات موردبررسی (65 مقاله)، نسبت به فرا تحلیلهای دیگر در این حوزه از نوآوری و جامعیت بالاتری برخوردار میباشد.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد مهاجرت افراد تحصیلکرده برای کشورهای مهاجر فرست و مهاجرپذیر در ابعاد مختلفی میتواند مثبت یا منفی باشد، اما اغلب این پیامدها برای کشورهای مهاجر فرست، منفی و برعکس برای کشورهای مهاجرپذیر مثبت میباشند. پیامدهای مذکور در پنج دسته قرار گرفتند که عبارتاند از: پیامدهای اجتماعی- فرهنگی (تقویت شبکههای همکاری نخبگانی، معرفی فرهنگ ملی، بهبود سطح آگاهی، کاهش سرمایههای انسانی، تشدید نابرابریهای اجتماعی، افزایش آسیبهای اجتماعی، تغییر ویژگیهای هویتی، مشکلات خانوادگی و ...)، پیامدهای اقتصادی (ایجاد جریان تجارت دوجانبه، بازگشت سرمایه، ارتقاء جایگاه شغلی، شکاف و نابرابری درآمدی، نشتی اقتصادی، کند شدن جریان توسعه، افت کیفیت اشتغال، کاهش درآمد مالیاتی، هدر رفت هزینه آموزش و ...)، پیامدهای جمعیتی- زیستی (کاهش ژن نخبگی، کاهش جمعیت مبدأ، تغییر ترکیب سنی و جنسی جمعیت و ...)، پیامدهای علمی- آموزشی (بهروزرسانی دانش، انتقال فناوری، افزایش تولیدات علمی، کاهش تولیدات علمی، هدر رفت منابع و کاهش نیروی انسانی متخصص، کاهش قابلیت نوآوری علمی، افزایش وابستگی تکنولوژیکی و ...) و پیامدهای سیاسی- امنیتی (تربیت سفیران فرهنگی، افزایش وابستگی به جنگافزارهای نظامی، استفاده از نیروهای متخصص مهاجر بهعنوان مخالفان نظام، دامن زدن به ایران هراسی و ...).
نتیجهگیری: نتایج این تحقیق نشان داد که مهاجرت افراد تحصیلکرده دارای آثار مثبت و منفی متعددی است و در کنار فرصتهایی که برای بهرهبرداری از نخبگان و افراد تحصیلکرده در داخل کشور فراهم است، تهدیداتی نیز در خارج از مرزها برای جذب نخبگان وجود دارد. لذا در یک برنامهریزی صحیح، بایستی به آثار مثبت و منفی ناشی از مهاجرت تحصیلکردگان در کنار هم با واقعبینی و به دور از جزماندیشی و نگاه امنیتی نگریسته شده و با اتخاذ رویکردهای فعالانه و سیاستهای مناسب بستر استفاده از ظرفیت مهاجران و نیروهای متخصص را فراهم آورد.
روش پژوهش: روش تحقیق حاضر، مرور نظاممند مطالعات پیشین با استفاده از دو راهبرد مرور نظاممند توصیفی و فرا تحلیل کیفی است که طی آن 65 مقاله که بین سالهای 1380 تا 1403 در نشریات معتبر داخلی منتشر شده بودند، موردبررسی قرار گرفتند. بررسی پیشینه تجربی پژوهش نشان داد که علیرغم وجود برخی تحقیقات داخلی در زمینه مرور نظاممند و فرا تحلیل مهاجرت نخبگان، تحقیق حاضر به لحاظ رویکرد متفاوت (پرداختن به پیامدهای مهاجرت افراد تحصیلکرده)، گستره زمانی وسیع (فرا تحلیل تحقیقات بین سالهای 1380 تا 1403) و تعداد مقالات موردبررسی (65 مقاله)، نسبت به فرا تحلیلهای دیگر در این حوزه از نوآوری و جامعیت بالاتری برخوردار میباشد.
یافتهها: یافتهها نشان میدهد مهاجرت افراد تحصیلکرده برای کشورهای مهاجر فرست و مهاجرپذیر در ابعاد مختلفی میتواند مثبت یا منفی باشد، اما اغلب این پیامدها برای کشورهای مهاجر فرست، منفی و برعکس برای کشورهای مهاجرپذیر مثبت میباشند. پیامدهای مذکور در پنج دسته قرار گرفتند که عبارتاند از: پیامدهای اجتماعی- فرهنگی (تقویت شبکههای همکاری نخبگانی، معرفی فرهنگ ملی، بهبود سطح آگاهی، کاهش سرمایههای انسانی، تشدید نابرابریهای اجتماعی، افزایش آسیبهای اجتماعی، تغییر ویژگیهای هویتی، مشکلات خانوادگی و ...)، پیامدهای اقتصادی (ایجاد جریان تجارت دوجانبه، بازگشت سرمایه، ارتقاء جایگاه شغلی، شکاف و نابرابری درآمدی، نشتی اقتصادی، کند شدن جریان توسعه، افت کیفیت اشتغال، کاهش درآمد مالیاتی، هدر رفت هزینه آموزش و ...)، پیامدهای جمعیتی- زیستی (کاهش ژن نخبگی، کاهش جمعیت مبدأ، تغییر ترکیب سنی و جنسی جمعیت و ...)، پیامدهای علمی- آموزشی (بهروزرسانی دانش، انتقال فناوری، افزایش تولیدات علمی، کاهش تولیدات علمی، هدر رفت منابع و کاهش نیروی انسانی متخصص، کاهش قابلیت نوآوری علمی، افزایش وابستگی تکنولوژیکی و ...) و پیامدهای سیاسی- امنیتی (تربیت سفیران فرهنگی، افزایش وابستگی به جنگافزارهای نظامی، استفاده از نیروهای متخصص مهاجر بهعنوان مخالفان نظام، دامن زدن به ایران هراسی و ...).
نتیجهگیری: نتایج این تحقیق نشان داد که مهاجرت افراد تحصیلکرده دارای آثار مثبت و منفی متعددی است و در کنار فرصتهایی که برای بهرهبرداری از نخبگان و افراد تحصیلکرده در داخل کشور فراهم است، تهدیداتی نیز در خارج از مرزها برای جذب نخبگان وجود دارد. لذا در یک برنامهریزی صحیح، بایستی به آثار مثبت و منفی ناشی از مهاجرت تحصیلکردگان در کنار هم با واقعبینی و به دور از جزماندیشی و نگاه امنیتی نگریسته شده و با اتخاذ رویکردهای فعالانه و سیاستهای مناسب بستر استفاده از ظرفیت مهاجران و نیروهای متخصص را فراهم آورد.
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1404/7/15 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/10/7
دریافت: 1404/7/15 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/10/7
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |