علی امینی باغ1 
، جمال سلیمی2 ، جمال بارخدا3
، جمال سلیمی2 ، جمال بارخدا3
1- دانشجوی دکتری رشته برنامهریزی توسعه آموزش عالی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
2- دانشیار مطالعات برنامه درسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. ،j.salimi@uok.ac.ir
3- دانشگاه کردستان.
2- دانشیار مطالعات برنامه درسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. ،
3- دانشگاه کردستان.
چکیده: (29 مشاهده)
هدف: در سالهای اخیر، آموزش عالی ایران با چالشهایی چون گسست از نیازهای واقعی جامعه، ضعف در پیوند با محیط و ناتوانی در پاسخگویی به مسائل پیچیده زیستمحیطی و اجتماعی روبهروست. در چنین شرایطی، بازاندیشی در نقش و کارکرد دانشگاه ضرورتی اجتنابناپذیر شده است. ازاینرو هدف از تحقیق حاضر تبیین مدل پارادایمی دانشگاه زیستبوم در نظام آموزش عالی ایران و ارائه چارچوبی متناسب با بستر فرهنگی–اجتماعی کشور برای تحول و کارآمدسازی دانشگاه است.
روششناسی: روش تحقیق به صورت کیفی و از نوع گرندد تئوری سیتسماتیک بود. مشارکتکنندگان تحقیق استادان دانشگاههای دولتی در ایران بودند که علاوه بر هیئتعلمی بودن، سابقه عضویت چندین ساله نیز در حوزههای مختلف در آموزش عالی را داشتند که با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند بهعنوان مشارکتکنندگان تحقیق انتخاب شدند. نمونهگیری تا رسیدن به محقق به اشباع نظری انجام گرفت بدین معنی که محقق پس از مصاحبه هفدهم، به داده و کد جدیدی دست نیافت و بدین ترتیب فرآیند نمونهگیری متوقف شد (n=15+2). ابزار گردآوری دادهها بهصورت مصاحبه عمیق بود. برای تجزیهوتحلیل دادهها از روش کدگذاری سه مرحلهای (باز، محوری و گزینشی) استفاده شد.
یافتهها: یافتههای تحقیق نشان داد که عوامل علّی شامل ایجاد فضای یادگیری خودآگاه و بوممحور، تربیت شهروندانی مسئول در قبال جامعه و طبیعت، دستیابی به خودکفایی نسبی در منابع انرژی و غذایی، مدیریت منابع با رویکرد بهرهوری بالا و مصرف حداقلی، مشارکتجویی و تصمیمسازی دموکراتیک درون دانشگاه، طراحی محیطی سازگار با بومسازگان، نقشآفرینی فعال در توسعه جامعه محلی و منطقهای و ارتقای سواد اکولوژیک و تفکر سیستمی در میان اعضای دانشگاه است. در ادامه، عوامل زمینهای همچون پیوند حکمت بومی با نوآوری جهانی در راستای تقویت اقتصاد محلی، آموزش پایداری مبتنی بر عدالت، تبدیل دانشگاه به پردیسی پژوهشمحور برای احیای زیستبوم و توسعه سواد اکولوژیک، و ترویج اخلاق حرفهای در شبکه دانش بسترهای لازم برای تحقق دانشگاه زیستبوم را فراهم میسازند. افزون بر این، عوامل مداخلهای مانند توانمندسازی پژوهشی در عرصههای میانرشتهای، اصلاح سیاستهای مالی و اقتصادی دانشگاه، بومیسازی نظام ارزیابی و ارتقای هویت فرهنگی نقش مهمی در تسریع و تسهیل این فرایند ایفا میکنند. بر اساس این پیشنیازها، راهبردهای عملیاتی نظیر طراحی برنامههای درسی فرارشتهای، آموزش مستمر اعضای هیئتعلمی درباره توسعه پایدار، ترویج اقتصاد دایرهای در پردیس دانشگاه، اجرای استانداردهای محیطزیستی در تمامی فعالیتهای عملیاتی، مدیریت هوشمند مصرف منابع طبیعی از جمله آب و انرژی، و توانمندسازی نیروی انسانی برای مشارکت در برنامههای پایداری تدوین و اجرا میشوند. پیامدهای حاصل از استقرار چنین الگوی دانشگاهی شامل شکلگیری دانش همافزا از سطح پژوهشهای بنیادین تا اقدامات احیایی در زیستبوم جامعه، تحقق تعلیم و تعلم تابآور و سازگار با نیازهای جهان واقعی، ایجاد حیات اقتصادی نوین مبتنی بر پایداری و تبدیل دانشگاه به اکوسیستمی زنده، پویا و اثرگذار است.
نتیجهگیری: در نتیجه باید گفت ایجاد دانشگاه زیستبوم نیازمند نگرشی سیستمی و یکپارچه است که تمامی ابعاد آموزشی، پژوهشی، مدیریتی و فرهنگی را در برگیرد. چنین دانشگاهی میتواند نقشی تعیینکننده در بازآفرینی زیستبومهای محلی و ارتقای کیفیت زندگی ایفا کند. بر این اساس، دانشگاه زیستبوم بهعنوان الگویی نوین، زمینه پیوند سازنده میان دانش، جامعه و طبیعت را فراهم میسازد.
روششناسی: روش تحقیق به صورت کیفی و از نوع گرندد تئوری سیتسماتیک بود. مشارکتکنندگان تحقیق استادان دانشگاههای دولتی در ایران بودند که علاوه بر هیئتعلمی بودن، سابقه عضویت چندین ساله نیز در حوزههای مختلف در آموزش عالی را داشتند که با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند بهعنوان مشارکتکنندگان تحقیق انتخاب شدند. نمونهگیری تا رسیدن به محقق به اشباع نظری انجام گرفت بدین معنی که محقق پس از مصاحبه هفدهم، به داده و کد جدیدی دست نیافت و بدین ترتیب فرآیند نمونهگیری متوقف شد (n=15+2). ابزار گردآوری دادهها بهصورت مصاحبه عمیق بود. برای تجزیهوتحلیل دادهها از روش کدگذاری سه مرحلهای (باز، محوری و گزینشی) استفاده شد.
یافتهها: یافتههای تحقیق نشان داد که عوامل علّی شامل ایجاد فضای یادگیری خودآگاه و بوممحور، تربیت شهروندانی مسئول در قبال جامعه و طبیعت، دستیابی به خودکفایی نسبی در منابع انرژی و غذایی، مدیریت منابع با رویکرد بهرهوری بالا و مصرف حداقلی، مشارکتجویی و تصمیمسازی دموکراتیک درون دانشگاه، طراحی محیطی سازگار با بومسازگان، نقشآفرینی فعال در توسعه جامعه محلی و منطقهای و ارتقای سواد اکولوژیک و تفکر سیستمی در میان اعضای دانشگاه است. در ادامه، عوامل زمینهای همچون پیوند حکمت بومی با نوآوری جهانی در راستای تقویت اقتصاد محلی، آموزش پایداری مبتنی بر عدالت، تبدیل دانشگاه به پردیسی پژوهشمحور برای احیای زیستبوم و توسعه سواد اکولوژیک، و ترویج اخلاق حرفهای در شبکه دانش بسترهای لازم برای تحقق دانشگاه زیستبوم را فراهم میسازند. افزون بر این، عوامل مداخلهای مانند توانمندسازی پژوهشی در عرصههای میانرشتهای، اصلاح سیاستهای مالی و اقتصادی دانشگاه، بومیسازی نظام ارزیابی و ارتقای هویت فرهنگی نقش مهمی در تسریع و تسهیل این فرایند ایفا میکنند. بر اساس این پیشنیازها، راهبردهای عملیاتی نظیر طراحی برنامههای درسی فرارشتهای، آموزش مستمر اعضای هیئتعلمی درباره توسعه پایدار، ترویج اقتصاد دایرهای در پردیس دانشگاه، اجرای استانداردهای محیطزیستی در تمامی فعالیتهای عملیاتی، مدیریت هوشمند مصرف منابع طبیعی از جمله آب و انرژی، و توانمندسازی نیروی انسانی برای مشارکت در برنامههای پایداری تدوین و اجرا میشوند. پیامدهای حاصل از استقرار چنین الگوی دانشگاهی شامل شکلگیری دانش همافزا از سطح پژوهشهای بنیادین تا اقدامات احیایی در زیستبوم جامعه، تحقق تعلیم و تعلم تابآور و سازگار با نیازهای جهان واقعی، ایجاد حیات اقتصادی نوین مبتنی بر پایداری و تبدیل دانشگاه به اکوسیستمی زنده، پویا و اثرگذار است.
نتیجهگیری: در نتیجه باید گفت ایجاد دانشگاه زیستبوم نیازمند نگرشی سیستمی و یکپارچه است که تمامی ابعاد آموزشی، پژوهشی، مدیریتی و فرهنگی را در برگیرد. چنین دانشگاهی میتواند نقشی تعیینکننده در بازآفرینی زیستبومهای محلی و ارتقای کیفیت زندگی ایفا کند. بر این اساس، دانشگاه زیستبوم بهعنوان الگویی نوین، زمینه پیوند سازنده میان دانش، جامعه و طبیعت را فراهم میسازد.
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1404/6/24 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/10/7
دریافت: 1404/6/24 | پذیرش: 1404/8/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/10/7
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |